دالان‌های طولانی و بلند، خالی از خودرو، بوی تند ادویه، شلوغی و سروصدا، دکان‌های قدیمی، اجناس مختلف و رنگارنگ! این‌ها توصیفات گردشگران از (Bazaar) بازار است، بازارهای سنتی شرقی که فرقی ندارد در کجا باشد خواه در هند، خواه در ترکیه و مراکش یا مصر، اکثر این بازارها مسقف و هستند و شلوغ و پر سروصدا و به قول معروف از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن‌ها پیدا می‌شود.
با ارائه این تعریف بین‌المللی از بازار به سراغ قدیمی‌ترین بازار پایتخت ایران یعنی بازار بزرگ تهران می‌رویم.
بازدید از قدیمی‌ترین بازار تهران قطعا جالب خواهد بود. با توجه به معماری سنتی آن، لذت گردش فوق العاده‌ای برای بازدید‌کنندگان خود فراهم می‌سازد.
علاوه بر این ، این بازار تنها مرکز عمده‌فروشی تهران است ولی این بدان معنا نیست که شما نمی‌توانید در اینجا خرده فروشی پیدا کنید. همانطور که پیشتر اشاره شده در بازار تهران همه چیز از شیر مرغ تا جان آدمیزاد به صورت کلی و جزئی در این پیدا می‌شود.
این بازار تقریبا انواع محصولات مختلف را در فروشگاه‌های دیگر در سراسر تهران و ایران و حتی جهان توزیع می‌کند. همچنین برای کسانی که به قیمت‌های اقتصادی اهمیت می‌دهند این بازار بهترین مکان برای خرید است.
به خاطر داشته باشید که در بازار بزرگ تهران بازارهای جداگانه کوچکی وجود دارد که آن‌ها را بازارچه می‌نامند و هرکدام کالای مشخصی را می‌فروشند. بنابراین، باید بازارچه خاصی را که می‌خواهید، پیدا کنید.
بازار تهران دارای بیش از ۱۰ کیلومتر مسیر سر پوشیده است که البته همه یک شکل نیستند و ممکن است بخش‌هایی بازسازی شده باشند. بخش‌های از بازار هم در حال بازسازی و بخش‌هایی هم کهنه و آسیب‌دیده است که در اثر باد و باران و مرور زمان و بی‌توجهی در حال تخریب است.
بازار بزرگ تهران محله‌های مختلفی دارد که هرکدام قصه خود را دارند. مکان‌ها و ابنیه تاریخی هم در بازار کم نیستند بناهای مثل مسجد جامع، مسجد امام(شاه سابق)، امامزاده سید اسماعیل و … .
برای صرف غذا در بازار تهران گزینه‌‌های زیادی دارید. بسیاری از رستوران‌های معروف و قدیمی تهران با غذاهای ایرانی خوشمزه در بازار و اطراف آن وجود دارد. در سال‌های اخیر فست‌فودها، غذاهای خیابانی و آبمیوه‌فروشی‌های بسیاری در بازار پدیدار شده‌اند.
عمدتا غذاهایی که در بازار تهران عرضه می‌شود از نظر کیفی و مواد اولیه در سطح بسیار بالایی قرار دارند.
موقعیت مکانی بازار بزرگ تهران
بازار بزرگ تهران در مرکز شهر و سمت جنوب آن قرار گرفته است. بخش اصلی که مسقف است و خودروها در آن اجازه عبور و مرور ندارند در میان چهار خیابان قرار گرفته است، محدوده بازار از شمال به خیابان ۱۵خرداد (بوذرجمهری سابق) منتهی می‌شود، از شرق به خیابان شهید مصطفی خمینی (سیروس سابق) می‌رسد، خیابان خیام ضلع غربی را تشکیل می‌دهد و در جنوب بازارهم خیابان مولوی قرار دارد.
اطراف بازار و قدمتی به اندازه ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد
قدمت سکونت در اطراف شهر تهران به حداقل ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. در حالی که ساخت و سازهایی مانند بازار در ایران، به طور کلی، حداقل به 4000 پیش از میلاد برمی‌گردد. با این حال، دشوار است که بگوییم دقیقا چه هنگام «بازار» ساخته شد، اما در قرن‌ها پس از ظهور اسلام، مسافران از رشد تجارت در منطقه‌ای خبر دادند که در حال حاضر به عنوان بازار فعالیت می‌کند. بازار بزرگ کنونی ادامه این میراث است.
تحقیقات حاکی از آن است که بخشی از بازار امروزی تهران تحت حاکمیت سلسله صفوی در عصر شاه طهماسب به وجود آمده است. در این دوره و بعد از این دوره بود که بازار به تدریج رشد کرد.
از نوشته‌های مسافران غربی که در آن هنگام به ایران سفر کرده بودند، چنین برمی‌آید که تا سال 1660 بعد از میلاد و بعد از آن، منطقه بازار هنوز به طور گسترده باز بود و فقط تا حدی سر پوشیده بود.
معماری سنتی
با وجود تکیه زیاد بر این میراث تاریخی، قدمت تاریخی‌ترین ساختمان‌ها، دیوارها و معابر موجود در بازار امروز به ندرت از 400 سال تجاوز می‌کند و بسیاری از آن‌ها در 200 سال گذشته ساخته یا بازسازی شده‌اند.
بخش‌های قدیمی بازار عموما سبک معماری مشابهی دارد، در حالی که بخش‌هایی که در قرن بیستم اضافه شده‌اند اغلب تفاوت‌های چشمگیری با بقیه دارند. کارشناسان می‌گویند در ساخت قسمت‌های جدیدتر کمتر دقت شده است.
با این حال، برای افزایش اعتبار بازار، پروژه‌هایی برای زیباسازی بازار با استفاده از قالب گچی و آجری تزئینی در اواخر قرن بیستم انجام شد.
امروزه، بازار بزرگ همچنان مکان مهمی برای تجارت است. با این حال بخش اعظم تجارت و امور مالی در این شهر به شمال تهران منتقل شده است.علاوه بر کالاهای سنتی موجود در بازار، بازار ساعت و جواهرات محلی هم در حال رشد است که برای گردشگران جذابیت زیادی دارد.
بازار بزرگ تهران در سال ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۴۰ در فهرست میراث ملی ثبت شد.
علاوه بر آنچه به عنوان محدوده اصلی و سنتی بازار به آن اشاره شد، چند خیابان دیگر هم اطراف بازار وجود دارد که می‌توان گفت تکه‌های جدا افتاده از بازار هستند؛ چراکه هم قدیمی و سنتی هستند و هم فروشگاه‌های متعدد دارند و خبری از خودرو هم در آنجا نیست. مهمترین این خیابان‌ها، خیابان ناصر خسرو است.
قدیمی‌ترین خیابان تهران، خیابان ناصر خسرو دارای برخی از مکان‌های دیدنی است. از آن جمله می‌توان به مدرسه دارالفنون اشاره کرد، دارالفنون اولین مدرسه مدرن ایران که در سال 1851 توسط امیرکبیر، نخست وزیر ناصرالدین شاه قاجار در ایران تأسیس شده است.
شمس‌العماره
این بنا اگرچه بخشی از کاخ گلستان را تشکیل می‌دهد اما شمس‌العماره، شاهکاری است که لیاقت بازدید و درک زیبائی‌هایش را جدا از کاخ گلستان دارد. در دوران ناصرالدین شاه ایده ساختن برج، پدیدآوردن منظره‌ای پانوراما از شهر بود. در سال ۱۲۴۴ ساخت و ساز آغاز شد و دو سال پس از آن در سال ۱۲۴۶ به پایان رسید.
برج‌های دو قلو در بالای سازه با پنجره‌های قوسی، کاشی‌کاری زیبا و پیچیده، همچنین یک سالن باز در مرکز ساختمان، از ویژگی‌های این ساختمان منحصربه‌فرد است. اگرچه رفتن به بالای عمارت امکان‌پذیر نیست اما با توجه به ارتفاع آن می‌توان حدس زد که ناصرالدین شاه به خواسته‌اش برای داشتن یه چشم‌انداز وسیع از تهران آن زمان، رسیده بود.
بازارچه خیابان مروی
بازارچه مروی که بیشتر آن‌را به نام کوچه مروی می‌شناسند، امروزه بورس لوازم آرایشی و بهداشتی و زیبایی است، کوچه مروی به بوتیک‌های زیبا و پر زرق و برق همچنین مغازه‌های اغذیه‌فروشی مخصوصا فلافل و سمبوسه‌های خوشمزه‌‌اش معروف است.
اصطلاحاتی که در بازار می‌شنویم
در این بخش از مقاله به لغات و اصطلاحاتی که بیشتر در بازار کاربرد دارند، می‌پردازیم.
تیمچه: در فرهنگ لغتنامه دهخدا به معنی کاروانسرای کوچک آمده ولی فرهنگ معین تیمچه را به جای کلمه پاساژ معنی کرده است.
از تیمچه‌های معروف بازار تهران می‌توان به تیمچه امین‌الدوله، تیمچه حاجب‌الدوله و تیمچه امید اشاره کرد.
چهارسوق: چهارسوق را لغت‌نامه‌ها به معنی چهار راه و بریده راه معرفی کرده‌اند. دو چهارسوق معروف در بازار چهارسوق کوچک و چهارسوق بزرگ هستند که در بازار بین‌الحرمین واقع شده‌اند.
دالان: راهروهای سقف‌دار را دالان می‌نامند. معروف‌ترین دالان بازار بزرگ تهران دالان دراز است.
سرا: سرا را مانند تیمچه می‌توان نوعی پاساژ نامید، البته سرا بیشتر به کاروان‌سرا شبیه است.
سراهای معروف بازار تهران عبارتند از: امیرکبیر – امین اقدس – انقلاب – ایوبیان – با تقوی – بابک – بازرگانان – بهار – بهنودی – بوعلی – بیهقی نو – پارسا – پارک – پایدار – پیروز – تقی‌زاده – تکیه – تهرانچی – توکلی – تیموری – جلیلی – جمهوری – جنتی – جواهریان – جوریز – چهاربازار – چهل‌تن – حاج ملاعلی کنی – حاج نادعلی – حاج‌حسن – حاجی حسن اول – حاجی حسن دوم – حمام قبله.
محله‌های معروف بازار
بازار آهنگران، بازار حضرتی، بازار کفاش‌ها
معروف‌ترین گذرهای بازار تهران شامل:
کفاشان، فرش فروش‌ها، عباس آباد، امی، زرگرها، بین‌الحرمین، چهارسوق بزرگ و مسجد جامع، چهارسوق کوچک، چهل تن، آهنگران، مسگران، پاچنار و حضرتی هستند.
میدان پانزده خرداد که در بیرون از محدوده بازار واقع شده و سبزه‌میدان در محدودهٔ بازار قرار گرفته است. از گذرهای اصلی درون بازار می‌توان از گذر لوطی‌صالح و گذر زیر بازارچه و گذر معظم‌الدوله نام برد. این محله‌ها امروزه مهمترین مرکز تجاری تهران به شمار می‌رود.
رستوران و مکان‌های شاخص بازار
رستوران شرف الاسلامی
رستوران شرف الاسلامی روبه‌روی بخش جواهرات بازار قرار دارد و یک رستوران محبوب و معتبر در بین گردشگران و بازاریان است. این رستوران با ارائه طیف وسیعی از غذاهای سنتی ایرانی بسیار با کیفیت است. می‌توانید در آن از یک وعده دلچسب از پلو و گوجه کبابی به همراه خورش یا کباب دلخواه خود لذت ببرید.
رستوران سنتی خیام
این رستوران در پایین خیابان خیام، درست در جنوب ایستگاه مترو خیام قرار گرفته است. رستوران سنتی خیام بیشتر غذاهای دریایی را سرو می‌کند.
رستوران مسلم
شلوغ‌ترین و احتمالا محبوب‌ترین مکان برای غذا خوردن در کل بازار، رستوران مسلم است و طبق گزارش‌ها، روزانه به بیش از 4000 مشتری سرویس‌دهی می‌کند. به صورت میانگین هر مشتری باید سی دقیقه صبر کند تا خدمات دریافت کند.
رستوران جوان
جوان رستوران کوچکی در خیابان ناصر خسرو است که غذای سنتی ایرانی ارائه می‌دهد. اگر می‌خواهید از جمعیت و شلوغی فرار کنید و مبلمان هم برایتان اهمیت ندارد جوان انتخاب خوبی است. غذای خوب با قیمت مناسب را در اینجا پیدا خواهید کرد.
رستوران جوان درست در پشت کاخ گلستان، محل اقامت سابق پادشاهان قاجار و روبه‌روی یک ردیف از فروشندگان پرچم و بنرهای عزاداری واقع شده است.
جاذبه های بازار تهران, رستوران های بازار تهران
