معلولیت حقیقتی است که نمی‌توان آن را در جامعه انکار کرد. افراد توان‌یاب مانند دیگر انسان‌ها هستند اما بخشی از بدن آن‌ها دارای نقص است، حال این نقص می‌تواند به صورت مادرزادی به وجود آمده باشد یا در اثر یک حادثه ایجاد شده باشد.
بر اساس آمارهای جهانی افراد توان‌یاب بیش از ۱۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و بسیاری از آن‌ها در پیشبرد اهداف جامعه سهیم هستند. نکته‌ای که در این بین اهمیت می‌یابد چگونگی تعامل با این افراد است. بسیاری از شهروندان هنگامی که با یک فرد توان‌یاب برخورد می‌کنند در اثر ناآگاهی به صورت عمدی یا غیرعمدی ممکن است او را ناراحت کنند. پس مهم است که نحوه برخورد صحیح با افراد توان‌یاب را بدانیم و به این اصل طلایی توجه کنیم: «همانگونه که دوست دارید با شما رفتار کنند، با دیگران رفتار کنید»
برای اینکه بتوانیم با افراد توان‌یاب به درستی برخورد کنیم باید اول از همه نحوه صحیح صحبت کردن با یک فرد توان‌یاب را به خود آموزش دهیم.
اصول ابتدایی برخورد با افراد توان‌یاب
در برخورد با افراد توان‌یاب باید چند اصل ابتدایی را در نظر بگیریم، دقیقا مانند زمانی که می‌خواهید با یک قشر خاص از جامعه در یک همایش گفت‌وگو کنید.
- باید توجه داشته باشد که افراد توان‌یاب نیز مانند شما حق دارند از اماکن عمومی استفاده کنند و با وسایل حمل و نقل عمومی به مکان‌های مختلف بروند. بنابراین هنگامی که این افراد را در این‌گونه مکان‌ها دیدید برای آن‌ها مانند دیگران احترام قائل شوید.
- تا حد امکان سعی کنید از آن‌ها در مورد دلیل معلولیتشان سوال نکنید مگر اینکه برای آن دلیلی داشته باشید.
- چنانچه می‌خواهید مراسمی برگزار کنید یا همایشی را سازماندهی کنید که در آن افراد توان‌یاب نیز حضور می‌یابند لازم است که زمینه حضور آن‌ها را فراهم کنید و امکانات مخصوص معلولین را در نظر داشته باشید.
- تا حد امکان طوری رفتار کنید که گویی فرد مقابل شما توان‌یاب نیست و مانند یک فرد عادی در جامعه با او صحبت کنید. بیشتر از اینکه به ناتوانی‌های او بپردازید، پیرامون توانمندی‌های او صحبت کنید.
نحوه درست صحبت کردن با یک فرد توان‌یاب
گاه درباره افراد توان‌یابی که در سیستم مغزی خود مشکلات یا نقایصی دارند اینطور که قضاوت می‌شود که آن‌ها نمی‌توانند درک درستی از تکلم ما داشته باشند. برای مثال ممکن است شما با دیدن یک کودک که دارای سندروم داون است فکر کنید که او نمی‌تواند منظور شما را از یک جمله بفهمد. اما در حقیقت وقتی شما با حس ترحم نسبت به او سخن می‌گویید غرور او را از بین می‌برید چرا که این کودک می‌تواند بار معنایی کلمات شما را بفهمد و سنگینی جملات شما را روی دوش خود احساس می‌کند.
- با افراد توان‌یاب با احترام صحبت کنید و مطمئن باشید که احترام متقابل نیز دریافت خواهید کرد: تا حد امکان سعی کنید معلولیت او را نبینید یا در جملات خود از آن نام نبرید. بسیاری از افراد به صورت ناخودآگاه با گفتن چنین جملاتی باعث ناراحتی و بعضا انزوای این قشر از افراد جامعه می‌شوند.
- با فرد توان‌یاب بدون ترحم صحبت کنید: از گفتن عباراتی مانند «آخی! الهی! بیچاره!» و از این دست ابراز احساسات دوری کنید چرا که فرد توان‌یاب به طور حتم متوجه ترحم شما خواهد شد. نکته دیگری که باید توجه داشته باشید این است که تا حد امکان از ابزار دلسوزی حتی به صورت رفتاری درباره افراد دارای معلولیت پرهیز کنید. قاعدتا شما هم انتظار ندارید که کسی به نشانه ترحم دستی بر سر شما بکشد.
توجه کنید که الزاما نباید از کلمات ابتدایی در صحبت با توان‌یاب‌ها استفاده کنید. خیلی از توان‌یابان تحصیلات عالی دارند و بعضا روابط اجتماعی فوق‌العاده قدرتمندی دارند، پس به صورت عادی و مانند یک دوست با او صحبت کنید. - تمام تلاش خود را بکنید تا با خود فرد صحبت کنید: خیلی از افراد برای صحبت کردن با توان‌یاب‌ها به سراغ همراهان، مترجمان، والدین یا مددکاران می‌روند. این که شما با او حرف نمی‌زنید برای او ناامیدکننده است و او احساس می‌کند که در جامعه هیچ جایگاهی ندارد. حتی اگر فرد معلول در زمینه شنوایی و بینایی هم مشکل دارد باید حتما مستقیما با خود او صحبت کنید.
- تا حد امکان از به‌کار بردن اصطلاحات و القاب غیر محترمانه پرهیز کنید: هیچ‌کسی دوست ندارد که با نقایصش شناخته شود. یک فرد توان‌یاب بیش از هرکسی نیاز دارد که در جامعه احترام دریافت کند و احساس کند که با افراد معمولی که همه روزه آن‌ها را در تلویزیون، پارک، بیمارستان یا سایر مکان‌ها می‌بیند، تفاوتی ندارد.
هنگامی که با افراد معلول دارای نقص در سیستم گفتاری مواجه شدید از حرف زدن با او نترسید. بلکه به گفت‌وگو بنشینید و پیرامون مسائل عمومی (و نه شخصی) از او سوال کنید. اجازه دهید او به بیان عقاید و تفکرات خود بپردازد. کمی صبور باشید و نخواهید که تندتر یا کندتر صحبت کند. چنانچه متوجه حرفی نشدید محترمانه از او بخواهید که مجددا این حرف را تکرار کند.
اگر یک فرد توان‌یاب را در موقعیت‌های مختلف اجتماعی دیدم چگونه با او برخورد کنم؟
حتما برای شما هم پیش آمده که در صف نانوایی باشید و یک فرد توان‌یاب با ویلچر برای گرفتن نان بیاید. بدون شک این فرد مشکلی با ایستادن در صف ندارد پس بهتر است که او نیز مانند سایر افراد عادی در صف نانوایی منتظر گرفتن نان خود باشد. چنانچه با دلسوزی او را به ابتدای صف ببرید تا پیش از سایرین نان بخرد در اصل تفاوتش را به او یادآور می‌شوید.
1. زمانی که یک توان‌یاب نیاز به کمک داشت به او پیشنهاد کمک بدهید
بسیاری از افراد توان‌یاب با تفاوت خود کنار آمده‌اند و می‌توانند بسیاری از کارهای شخصی خود را انجام بدهند. این مورد برای کسانی که مادرزادی معلول نبوده‌اند نیز صدق می‌کند. بنابراین تنها در صورتی که نیاز است، پیشنهاد کمک بدهید. برای مثال اگر دیدید یک فرد توان‌یاب روی ویلچر نشسته و در حال حرکت روی یک محیط شیب‌دار معمولی است نیازی نیست به او پیشنهاد بدهید چرا که او قابلیت کنترل ویلچر خود را دارد. اما اگر می‌خواست از فاصله بین دو جوی آب بگذرد می‌توانید به صورت محترمانه به او پیشنهاد کمک بدهید و مطمئن باشید که او نیز از این پیشنهاد استقبال خواهد کرد.
2. باور داشته باشید که توان‌یابان مانند سایرین هستند
ممکن است یک فرد توان‌یاب را در رستوران ببینید. باید این حقیقت را در خود نهادینه کنید که او یک فرد غیرعادی نیست که برای اولین بار در رستوران می‌بینید. اگر فرزند شما در خیابان با یک فرد توان‌یاب روبه‌رو شد و خواست پیش او برود هیچ دلیلی وجود ندارد که او را از انجام این کار منصرف کنید، بلکه با تشویق به برقراری رابطه با این افراد می‌توانید سهمی در افزایش اعتماد به نفس آن‌ها در جامعه داشته باشید. ضمن این که به کودکان آموزش می‌دهید که با توان‌یابان مانند همه افراد دیگر ارتباط برقرار کند.
3. از بازی با وسایل افراد معلول مانند ویلچر، عصا، واکر و … بپرهیزید
کسانی که نقصی در بدن خود دارند و مجبور هستند برای انجام فعالیت‌های روزانه از تجهیزات مخصوصی استفاده کنند پس از گذشت مدتی به این باور می‌رسند که این وسیله جزوی از بدن آن‌هاست. از این رو دوست ندارند که شما از تجهیزات آن‌ها به عنوان ابزاری برای سرگرمی خود یا فرزندتان استفاده کنید.
اگر کسی را سوار بر ویلچر در خیابان دیدید نباید بدون اجازه به ویلچر او دست بزنید و به او کمک کنید. بلکه باید به صورت مودبانه به او بگویید که اگر کمکی نیاز دارد می‌تواند روی شما حساب کند.
با رعایت این نکات ساده و ابتدایی می‌توانید با افراد توان‌یاب به راحتی در جامعه تعامل داشته باشید، بدون اینکه خدشه‌ای به شخصیت و غرور آن‌ها وارد کنید.
با کودکان توان‌یاب چگونه برخورد کنیم؟
کودکان بسیار حساس هستند به ویژه زمانی که دارای تفاوتی در بدن خود باشند. نوع رفتار با یک کودک معلول در دوران کودکی بسیار اهمیت دارد چرا که آینده او را تشکیل می‌دهد و او با این تفکر تا آخر عمر زندگی خواهد کرد.
والدین نقش بسیار مهمی دارند. باید به گونه‌ای با کودک خود رفتار کنند تا او این حقیقت را بپذیرد که کودکی مانند دیگر کودکان جامعه است و می‌تواند آینده خوبی برای خود داشته باشد. والدین ملزم هستند که با این تفاوت‌ها کنار بیایند و به جای غصه خوردن دست به کار شوند و فرزندشان را با جامعه و هم سن و سال‌های خود مواجه کنند.
افراد جامعه نیز وظیفه‌ای مشابه دارند و بعضا می‌توانند نقش بهتری از والدین ایفا کنند. شما در مواجهه با یک کودک توان‌یاب باید طوری رفتار کنید که کودک بفهمد شما تفاوت او را ندیدید. خود را به جای او قرار دهید و به این فکر کنید که ترحم و دلسوزی تا چه حد می‌تواند برای یک فرد توان‌یاب نفرت‌انگیز باشد. کودکان توان‌یاب شایسته ارتباط صمیمانه و محترمانه هستند.
رفتار افراد توان‌یاب
